قول سدید

                                    تحصیل و تدریس و تألیف بدون تعطیلی
عبدالله ممقانی معروف به علامه مامقانی و فاضل مامقانی. در تاریخ 15ربیع الأول1290 ه . ق در نجف اشرف دیده به جهان گشود. در پنج سالگی خواندن و نوشتن قرآن را آموخت و پس از اینکه آثار هوش فراوان در وی نمایان شد، پدرش تعلیم وی را به عهده گرفت. سپس نزد سایر اساتید علوم اسلامی را آموخت.
این فقیه اصولی، مرجع تقلید، رجالی، محدث و ادیب در ربیع الأول سال 1308 ه . ق به درس خارج اصول و در محرم سال 1309 ه .ق به درس فقه پدر حاضر شد و تقریرات آنها را نگاشت و تا زمان فوت پدرش (1323ق) این کار ادامه داشت. قوه استنباط و اجتهاد وی بارها از طرف پدرش تأیید شد و سرانجام موفق شد اجازه اجتهاد را از پدرش، با اینکه وی در سختگیری اعطای اجازه به شاگردانش معروف بود، دریافت کند. از سال 9031 ه. ق به دستور شیخ حسن میرزا تألیف را آغاز کرد و تا پایان عمر بدین کار مشغول بود. دوران سطوح ایشان دو سال و نیم به طول انجامید؛ چون تمامی روزهای سال را به تحصیل اشتغال داشت و تنها روز عاشورا را تعطیل می کرد. او همیشه به مطالعه و تحقیقات علمی و متون فقهی اشتغال داشت و آنی از وقت خود را به غفلت نگذرانید.
در سال1338 به حج مشرف شد که مایه عزت شیعه را فراهم کرد. وی در این سفر به اقامه نماز جماعت بر طبق مذهب شیعه در برابر علمای مذاهب عامه پرداخت و هر شب افراد زیادی به او اقتدا می کردند. او مرجع تقلید بسیاری از مردم آذربایجان بود. بعد از والد بزرگوارشان و حضرت آیت الله العظمی فاضل شربیانی در شمار مراجع بزرگ بلاد قفقاز و آذربایجان محسوب می شود. وی غیر از والد بزرگوارش نزد اساتیدی چون آیت الله شیخ هاشم ارونقی ملکی، آیت الله ملاغلامحسین دربندی، شیخ حسن خراسانی معروف به میرزا زانوی شاگردی زد و آنگاه که خود به مقام استادی نائل شد شاگردان بسیاری بر گردش جمع شدند و از پای درسش بزرگانی چون آیات عظام میلانی، نجفی مرعشی، موسوی سبزواری، میرزا باقر زنجانی و حجج الاسلام عبدالحسین حلی و سید عبدالرزاق موسوی مقرم صاحب مقتل الحسین افتخار شاگردی یافتند.
با همت فوق العاده شب و روز مشغول مطالعه و مباحثه بود و از کثرت تعطیلات در هر پنجشنبه و جمعه و ایام اعیاد و وفیات و اوقات زیارت مخصوصه و نظایر اینها (که از حد خارج و علاوه بر تضییع عمر گرانبها مخالف عادت و سلیقه شخصی اشتغال دائمی شبانه روزی وی بود) دردمند و افسرده خاطر گردید. قضیه را با استاد خود شیخ حسن خراسانی ملقب به میرزا اظهار داشت. وی نیز به وی دستور داد که به نوشتن و تحریر رو آورد. ایشان در موضوعات مختلف تألیفاتی متعدد دارد و از جمله علمای پرکار و دست به قلم بودند و گفته شده بیش از 80 اثر از ایشان به جای مانده است. مجموع آثار قلمی او سه برابر دوره جواهرالکلام می باشد. مشهور ترین کتاب این عالم ربانی کتاب «التنقیح المقال فی علم الرجال» است که در علم رجال شناسی و تراجم از جمله کتب کم نظیر است. این کتاب را گسترده ترین کتاب رجالی شیعه امامیه و بلکه مفصل ترین اثر در علم رجال دانسته اند. صاحب الذریعه نیز پس از توصیف فراوان در مورد کتاب می نویسد: «این کتاب مبسوط ترین کتابی است که در علم رجال نوشته شده است زیرا در بر گیرنده تراجم تمام صحابه و تابعین و سایر اصحاب پیشوایان (ع) و غیر ایشان از راویان تا قرن رابع و تعدادی از علماء و محدثین را در سه مجلد بزرگ جمع کرده و مجموع مدت جمع و ترتیب و تهذیب آن مجلدات سه گانه، بیش از سه سال طول نکشیده است و این امر خارق عادات و خاص تأییدات شمرده می شود پس خداوند خیر کثیر و جزای فراوان و پاداش نیک به مولف عنایت فرماید هر چند کتاب او خالی از نقد و جای اعتراض نیست و صاحب قاموس الرجال تعلیقاتی بر آن نگاشته اند ولی خود امر تألیف از خوارق می باشد.» وی حدود 20 اثر فقهی دارد و در زمینه درایه، اخلاق، علوم غریبه، طب، حدیث، کلام و ... نیز نوشته هایی گرانسنگ دارد.
وی سال 1346ق. به مشهد مقدس و قم سفر کرد و حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مکان بجا آوردن نمازش را در صحن به ایشان تفویض کرد و طلاب و مردم قم از هر سو گرد او حلقه می زدند و برای پرسیدن از وی ساعت ها در نوبت می ایستادند. این عالم بزرگ سرانجام در16شوال 1351 ق. در نجف اشرف ندای حق را لبیک گفت و در کنار پدرش، در مقبره خانوادگی در منزل شان، دفن شد.

کلمات کلیدی : گزارش